Ewch i’r prif gynnwys
Iwan Rees  BA, MPhil, PhD, FHEA

Dr Iwan Rees

BA, MPhil, PhD, FHEA

cymraeg
Siarad Cymraeg
Users
Ar gael fel goruchwyliwr ôl-raddedig

Timau a rolau for Iwan Rees

Trosolwyg

Mae fy niddordebau ymchwil yn cwmpasu sawl maes ieithyddol, gan gynnwys:

  • Tafodieitheg ddaearyddol a chymdeithasol;
  • Amrywio seinegol a ffonolegol;    
  • Pedagogeg iaith (yn enwedig yng Nghymru ac ym Mhatagonia);   
  • Gramadeg y Gymraeg (gan gynnwys amrywiadau lleol);
  • Datblygiad hanesyddol y Gymraeg a’i hysgolheictod.

Ymunais ag Ysgol y Gymraeg yn 2012 fel Cydymaith Ymchwil ar brosiect a ganolbwyntiai ar anawsterau ynganu dysgwyr ym maes Cymraeg i Oedolion. Rwyf bellach yn Uwch-ddarlithydd yn yr Ysgol ac yn Gyfarwyddwr ar Ganolfan Uwchefrydiau Cymry America.  

Cyn ymuno â Phrifysgol Caerdydd, derbyniais nawdd oddi wrth yr AHRC a’m galluogodd i gwblhau traethawd doethurol ym Mhrifysgol Aberystwyth ar amrywio ffonolegol mewn dwy dafodiaith benodol yng nghanolbarth Cymru. 

Mae ffenomen cyffyrddiad tafodieithol, sef canlyniadau ieithyddol cymysgu tafodieithol, wastad wedi bod o ddiddordeb neilltuol imi. Yn ogystal â chyhoeddi’n eang ar natur y trawsnewid ieithyddol graddol a geir yng nghanolbarth Cymru rhwng prif amrywiadau’r Gymraeg, h.y. rhwng Cymraeg y gogledd a Chymraeg y de, rwyf hefyd yn gweithio ar brosiect sy’n canolbwyntio ar ddatblygiadau tafodieithol (hanesyddol a chyfredol) yng Nghymraeg y Wladfa ym Mhatagonia. Y prosiect hwn hefyd a arweiniodd at gyhoeddi yn 2024 rifyn arbennig rhyngddisgyblaethol o Gwerddon a olygwyd gennyf ar y testun ‘Deongliadau newydd o’r Wladfa Gymreig’.    

Diddordeb cysylltiedig arall yw datblygiad tafodieithoedd Cymraeg newydd yng Nghymru a rôl y system addysg yn eu ffurfiant. 

Yn ddiweddar hefyd, bûm i a Dr Jonathan Morris o Ysgol y Gymraeg yn rhan o brosiect rhyngddisgyblaethol ‘Anatomi’r Gymraeg’ (ar y cyd â chydweithwyr o CUBRIC). Nod y prosiect hwn, a ariannwyd gan raglen ‘Arloesedd i Bawb’ y brifysgol a’r EHRC, oedd defnyddio technoleg MRI ar gyfer helpu dysgwyr y Gymraeg i ynganu seiniau heriol yr iaith. 

Yn llais cyfarwydd yn y wasg ac ar y cyfryngau Cymreig, gan gynnwys rhaglenni Radio Cymru, rwyf hefyd yn cynrychioli disgyblaeth y Gymraeg ar lefel genedlaethol yn gyson fel Cadeirydd Panel Iaith a Llenyddiaeth y Coleg Cymraeg Cenedlaethol, fel Aelod o Fwrdd Academaidd y Coleg hwnnw, yn ogystal ag fel aelod o brosiect Datblygiad yr Iaith Gymraeg yr Academi Brydeinig. 

Cyhoeddiad

2025

2024

2023

2022

2021

2020

  • Morris, J., Rees, I. W. and Prys, M. 2020. Amrywio. In: Cooper, S. and Arman, L. eds. Cyflwyniad i Ieithyddiaeth. Caerfyrddin: Y Coleg Cymraeg Cenedlaethol, pp. 139-180.

2019

2018

2017

2016

2015

2013

2012

2011

2010

Articles

Book sections

Books

Thesis

Websites

Ymchwil

Datblygiadau tafodieithol yng Nghymraeg y Wladfa ym Mhatagonia

Ar sail gwaith maes cychwynnol (o dan nawdd banc Santander a’r Coleg Cymraeg Cenedlaethol) mewn dwy ardal ym Mhatagonia, sef Dyffryn Camwy a Godre’r Andes, rwyf wrthi’n gweithio ar brosiect sy’n canolbwyntio ar ddatblygiadau tafodieithol (hanesyddol a chyfredol) yng Nghymraeg y Wladfa.

Un o brif amcanion y prosiect hwn yw sefydlu sut yn union yr ymffurfiodd tafodiaith newydd yn y Wladfa o ganlyniad i gyffyrddiad rhwng gwahanol amrywiadau tafodieithol o Gymru a, thrwy hynny, herio rhai dadansoddiadau blaenorol o ffurfiant amrywiadau trefedigaethol eraill ar draws y byd. Amcan arall yw archwilio rhai o ganlyniadau cyffyrddiad ieithoedd, h.y. dylanwad y Sbaeneg ar y Gymraeg, gan ystyried goblygiadau’r newidiadau a welir ar waith heddiw rhwng gwahanol genedlaethau o siaradwyr i ddulliau ac adnoddau dysgu Cynllun yr Iaith Gymraeg yn Nhalaith Chubut.   

 

Cyflwyno tafodieithoedd y Gymraeg i actorion a sgriptwyr 

Yn sgil ennill grant oddi wrth y Coleg Cymraeg Cenedlaethol, rwyf wedi creu adnodd sydd â’r nod o gyflwyno tafodieithoedd y Gymraeg i actorion a sgriptwyr yn bennaf. Mae ‘Cyflwyno Tafodieithoedd y Gymraeg: Canllawiau i Actorion a Sgriptwyr’ yn cynnwys nifer o glipiau sain a chlyweledol (ar Lwyfan Adnoddau’r Coleg Cymraeg), ynghyd â chanllawiau manwl, a fydd yn galluogi myfyrwyr o wahanol gefndiroedd, nid yn unig i ymgyfarwyddo ag amrywiadau tafodieithol hen a newydd, ond i’w defnyddio yn ymarferol. Mae’r adnodd hwn wedi arwain at wahoddiadau i gydweithio ag ystod eang o gyrff allanol ar amryfal brosiectau, e.e. Theatr Genedlaethol Cymru, BBC Cymru a’r Ganolfan Dysgu Cymraeg Genedlaethol, yn ogystal â sawl awdur ffuglen adnabyddus. Bûm hefyd yn cynnal sawl dosbarth meistr i actorion ar y cyd â’r hyfforddwraig a’r actores brofiadol Rhian Morgan.  

 

Caffael y Gymraeg fel ail iaith, ynghyd â phrosiect ‘Anatomi’r Gymraeg’

Yn sgil arwain prosiect ar gaffael y Gymraeg fel ail iaith a chyhoeddi erthygl (ar y cyd â Dr Jonathan Morris) ar ganfyddiadau tiwtoriaid o anawsterau ynganu dysgwyr y Gymraeg, mae nifer o argymhellion yr ymchwil hon wedi eu rhoi ar waith bellach gan y Ganolfan Dysgu Cymraeg Genedlaethol. 

Yn fwy diweddar, mae Dr Jonathan Morris a minnau wedi chwarae rôl greiddiol yn natblygiad prosiect rhyngddisgyblaethol ‘Anatomi’r Gymraeg’ (ar y cyd â chydweithwyr o CUBRIC). Nod y prosiect hwn, a ariannwyd gan raglen ‘Arloesedd i Bawb’ y brifysgol a’r EHRC, oedd defnyddio technoleg MRI ar gyfer helpu dysgwyr y Gymraeg i ynganu seiniau heriol yr iaith. 

Addysgu

BA Cymraeg

    • CY1600 Iaith ac Ystyr (Arweinydd)
    • CY1754 Mapio'r Cymry
    • CY2450/CY3450 Tafodieitheg (Arweinydd)
    • CY3750 Cyfieithu Proffesiynol (Arweinydd)
    • CY2360/CY3360 Ysgrifennu Creadigol
    • CY3900 Blas ar Ymchwil
    • CY3905 Ymchwilio Estynedig

MA Astudiaethau Cymreig a Cheltaidd / MA Translation Studies

    • CYD405 Ymchwilio Academaidd a Phroffesiynol
    • CYD406 Archwilio Astudiaethau Cymreig a Cheltaidd
    • CYD407 Pwnc Arbenigol 
    • CYD408 Prosiect Estynedig / Extended Project
    • MLT411 Translation of Minority Languages 

Bywgraffiad

Aelodaethau proffesiynol

  • Cadeirydd Panel Iaith a Llenyddiaeth Gymraeg y Coleg Cymraeg Cenedlaethol
  • Aelod o Fwrdd Academaidd y Coleg Cymraeg Cenedlaethol 
  • Aelod o brosiect Datblygiad yr Iaith Gymraeg yr Academi Brydeinig
  • Arholwr Allanol ar raglen 'Ieithyddiaeth' Prifysgol Bangor
  • Aelod o Fwrdd Cynllun yr Iaith Gymraeg yn Nhalaith Chubut (British Council Cymru a Llywodraeth Cymru)
  • Aelod o Fforwm Prosiect Ynganu y Ganolfan Dysgu Cymraeg Genedlaethol
  • Cyd-sylfaenydd Rhwydwaith Astudiaethau Cyfoes ar Batagonia Gymreig
  • Cymrawd o’r Academi Addysg Uwch

Gwasanaeth presennol i'r Ysgol

  • Cyfarwyddwr Canolfan Uwchefrydiau Cymry America
  • Cyfarwyddwr Rhyngwladoli a Symudoledd Myfyrwyr yr Ysgol
  • Cyfarwyddwr Moeseg Ymchwil yr Ysgol
  • (Rwyf hefyd wedi gwasanaethu fel Cyfarwyddwr Derbyn a Recriwtio ac fel Cadeirydd Bwrdd Arholi yr Ysgol)